गरिब देशका हामी गरिब नागरिक यसबाट केही उन्मुक्तिका सम्भावाहरू छन कि ?

कमल सापकोटा,गाउँ पर्यटन प्रवन्धन मञ्च महासचिव

एउटा एकदम गरिब परिवारमा जन्मिएर खहरेको स्कुलमा स्कुल लेभल सिध्याई काठमाडौँ आउनुभएका कमल सापकोटाले काम गर्दै पढ्दै जाँदा भरिया, शेर्पा, किचेन व्वाई, असिस्टेन्ट गाइट ,गाइट भएर ८/९ वर्ष टे«किड्ड लाइनमा बिताउनु भएको हो । अहिले माउन्टेन डिलाइट ट्रेक्स, दिदिज ट्रेर्डस चलाउदै आउनु भएको छ र टुकी नेपाल समाजको अक्ष्यक्ष हुनुहुन्छ । हाल गाउँ पर्यटन प्रवन्धन मञ्चको महासचिव तथा क्यानोनिङ एसोसेसनको सल्लाकार हुनुहुन्छ । उहाँले एसिया तथा युरोप पन्ध्र देश भन्दा बढी भ्रमण गरीसक्नु भएको छ ।अन्र्तराष्ट्रिय मिडियामा पनि चर्चा कमाइसक्नृु भएको छ । आफैले टे«किड्ड व्यवसाय तथा सामाजिक संस्था चलाउदै आउनु भएको छ । २००५ युवा उद्याम शिलता अर्वाड हुँदै २०११ सामाजिक उद्यामशीलता अवार्ड हात पार्न सफल सापकोटा सँग गरिएको कुराकानी ।
 
 धदिड्डमा जन्मिएर काठमाडौँमा एक पर्यटन व्यवसायी बन्नु भएको छ, कस्तो चलिरहेको छ यो व्यवसाय ?व्यवसाय अहिले राम्रै भन्नु पर्छ ।

अहिले टे«किड्ड व्यवसायको सिजन हो भन्छन नि ?
यो सिजन हो सिजन मध्यको एउटा सिजन हो ।

दशैमा घर जाने योजना बनाउनु भएको छ कि छैन नि ?
दशैँकै लागि भनेर त जादिन होला । तर दशैको अन्तिम पूर्णिमाको दिन चाही मेरो सामाजिक काम अन्तर्गत गाउँ जानु पर्नेछ । त्यतिखेर जान्छु ।

टे«किड्ड व्यवसाय सम्म तपाई कसरी आइपुग्नु भयो धादिड्ड देखि ?
अब यसलाई मैले सबै वयान गरे भने साह्रै लामो हुन्छ । त्यही भएर छोटकरीमा भन्छु । म एस.एल.सी गरिसकेपछि मेरो पढ्ने चाहना थियो त्यसै शिलशिलामा काठमाडाँै आउने सोच बनाए । पढ्न आफैले कमाउनु पर्ने स्थिति थियो त्यसोे हुनाले म कामको खोजिमा काठमाडौँ आए ।

टे«किड्ड व्यवसाय सँगै तपाई टुकि नेपाल समाज को अक्ष्यक्ष हुनुहुन्छ हो यो टुकि नेपाल भनेको के हो ?
हो म टे«किङ्ग गाइड हुनु भन्दा पहिले चाही मेरो पढाइको यात्रामा धेरै समस्या भोग्नुप¥यो । कहिले रोकिने कहिले काम गर्दै पढ्दै गरे । जब म टे«किङ्ग गाइड भइसकेपछि त्यसबाट कमाएको पैसाले पढ्थे बाकी भएका पैसा गाउँघरका विद्यार्थीहरूलाई पढ्न जान नसक्ने स्थितिका विद्यार्थीहरुलाइए वा २÷४ कक्षा पढेर रोकिनु परेको छ । त्यस्तो विद्यार्थीहरूलाई सहयोग गर्नु पर्छ भनेर मैले आफ्नै व्यक्तिगत पैसाबाट ज्यामरुङ्ग गा.वि.स वडा नं. ४ मा जनभावना प्राथमिक विद्यालय भन्ने स्कुलमा १० जना विद्यार्थीलाई सहयोग गरेर सुरुवात गरेको हुँ । त्यहाबाट मेरो सामाजिक कामको सुरुवात भयो । तर त्यो संस्थाको रुप लिएको थिएन । अलि पछि मैले आफ्नै टे«किङ्ग अफिस राख्ने मनसाय राखेर दर्ता गरिसकेपछि मैले त्यो टे«किङ्गबाट कमाएको नाफको केही प्रतिशत रकम गाउँको सामाजिक कार्यमा खर्च गर्ने गरे र  अझ संस्था माफर्त सहयोग ग¥यो भने त्यो दिगो र विश्वासनिय हुन सक्छ भनेर टुकि नेपाल समाज भनेर एउटा संस्था दर्ता गरे ।

यसले संस्थाले शिक्षामा मात्र काम गरेको छ कि अन्य क्षेत्रमा पनि ?
शिक्षा     ः      स्कुल तर्फ छात्रावृद्धी     २७०
        कलेज तर्फ छात्रवृद्धी       १०
स्वास्थ्य     ः    हेल्थ सेन्टर
        हेल्थ फन्ड
खाद्यान्न     ः     दशैमा गरिव जनतालाई आवश्यक पर्ने सामग्रीहरु वितरण ।
कृषि     ः     आर्गानिक कार्य सम्वन्धि तालिम र अर्गानिक खेति शुरुवात, कृषि सडक निर्माण ।
विद्युत    ः     दलित बस्तीहरुलाई सोलार वितरण र १४० घरधुरीलाई लघुजलविद्युत बत्ति विवरण ।
शौचालय     ः     करिव ४० वटा शौचालय तयार भयो बाकी ३० वटा २०६९ भित्र सकेर ज्यामरुङ्ग गा.वि.स वडा नं. ४ लाई दिशामुक्त क्षेत्र घोषण गर्ने लक्ष छ ।
यसले अन्य क्षेत्रमा पनि काम गरेको छ । मेरो वा हाम्रो उद्देश्य भनेको ग्रामिण क्षेत्रको मानिसको जिवनस्तर उकास्नु हो हामीले शहर केन्द्रित केहि पनि गरेका छैनौँ । यस्तै गाउँमा हामीले शिक्षामा र स्वास्थ्य लगाएत थुप्रै ठाउँमा सहयोग गरेका छौं । शिक्षामा भ्मगअबतष्यल एचयवभअत भनेर विद्यार्थीहरूलाई निःशुल्क छात्रवृद्धि प्रदान गर्ने गरिएको र हाल यसको संख्या २६० जना छ । त्यस्तै कलेज स्तरमा १० जनालाई छात्रवृद्धि प्रदान गरिएको छ । जसअन्तर्गत ७ जना काठमाडौंमा पढ्छन र ३ जना धादिड्डमै पढ्छन ।

सामाजिक क्षेत्रमा सहयोग गर्दै आउनु भएको छ हामीले के सोध्न चाहेउ भने कस्ता विद्यार्थीलाई चाहि यहाहरूले शैक्षिक छात्रबृद्धि दिनुहुन्छ ?
हामीले सहयोग गर्ने विद्यार्थी भनेको दलित त्यसमा पनि महिला हो । हाम्रो २६० जना विद्यार्थीहरू मध्य ९०% महिला छन् । निम्न स्तरको महिला लगाएत द्वन्द पिडित, घरबाट पैसा तिरेर पढ्न जान नसक्ने खालका विद्यार्थीहरू हामीले छान्ने गर्दछौँ ।

त्यस्ता विद्यार्थी जसलाई बाबुआमाले घरबाट पढाउन पठाउन सक्नुहुन्न त्यस्ता विद्यार्थी यहाँको संस्थामा कसरी आइपुग्ने त ?
हामीले के भनेका छौ भने जहा जहाँ हामीले सेवा विस्तार गरेका छौ त्यहाँ हामीले एउटा कमिटी बनाइदिने गरेका   छौँ । ती कमिटीले हामीलाई यो यो विद्यार्थी स्कुल जान सक्दैन भनेर जानकारी गराउछन । कतिपय ठाउँमा हामीले कमिटी विस्तार नगरेको ठाउँमा त्यहाँका वुद्धिजीवि तथा स्थानिय सँगको जानकारीको माध्यमबाट उहाहरूको सिफरिस बाट दिइने गरिन्छ ।

अहिले नलाड्ड गा.वि.स.मा यस्ता छनोटका विद्यार्थी कति जना छन् ?
अहिले ६ जना विद्यार्थी पढिरहनु भाको छ । यस भन्दा पहिले ४ जनाले पढाई सकि सक्नु भको छ ।

नलाड्ड नि.मा.वि. चरिकोटमा अध्ययनरत विद्यार्थीहरूलाई यहाँले सहयोग गरिरहनु भएको छ । जसलाई बढाउनको लागि कुनै सोच गर्नुभएको छ ?
हामीले नयाँ शैक्षिक शत्र सुरुहुनुभन्दा पहिले नै डिसाईड गर्नु पर्ने हुन्छ । यसपालीलाई हामीले बढाउन मिल्दैन । यसको लागि हामीसँग आवश्यक पूर्वाधारको कमि छ । प्रत्यक वर्ष एस. एल. सि. लगतै त्यो स्थानामा खालि हुने हुनाले त्यसवेला मात्र थप्न सकिने हुन्छ । अर्कोपटकको लागि भने हामीले ६ जना बाट बढाएर १० जना पु¥याउने लक्ष्य छ ।

तँपाई सामाजिक उद्यमशील अर्वाड पनि पाउने व्यक्ति हुनुहुन्छ, यो कस्तो काम गरेबापत पाइने अवार्ड हो ?
जसले व्यवसाय गरेको छ तर व्यवसायबाट भएको आम्दानीको केही रकम सामाजिक कार्यमा खर्च गर्दा, र अर्को कुरा जसको व्यापारले व्यापार मात्र नगरेर समाजमा यसले सकरात्मक भूमिका खेल्छ भने त्यसता व्यक्तिलाई गरिने सम्मान हो ।

गरिब देशका हामी गरिब नागरिक यसबाट केही उन्मुक्तिका सम्भावाहरू छन कि ?
अब यो पूरै गरिबी निवारण गर्ने कार्य त सरकारको हो । हामी व्यक्ति र सामाजिक संस्थाले गरेर मात्र यसको सम्भव छैन । पुरै राज्यले गर्नु पर्ने हो , तै पनि अहिले राज्य निदाइ रहेको अवस्थामा सामाजिक संस्थाहरूको भूमिका चाही महत्वपूर्ण हुनसक्छ । हामीले हामीलाई गरिब भन्छौ तर साधन स्रोत ले हामी धनि नै छौ । राज्यले यसको सदुपयोग गर्न नसक्या मात्र हो । व्यक्ति वा संस्थाले त गरिराखेकै छन् । वास्तबमा पर्यटन विकासमा ठुलो सम्भावना बोकेको नेपालमा यसको राम्रो ढङ्गबाट विकास गर्न सकेमा देश विकास हुने थियो ।

अहिले तँपाई गाउँ पर्यटन पर्वदन मञ्च नेपालको महासचिव हुनुहुन्छ । १६ वर्ष भयो यो संस्था गठन भएको तर यो चर्चाामा आउन सकेको थिएन किन ? यो संस्था पर्दा पछाडिनै रहेर काम गर्ने संस्था हो ?
तँपाईले सही प्रश्न गर्नुभयो । हामीले १६ आँै वर्षगाठ पनि मनाइसक्या छौँ । तै पनि यो जति प्रचारमा आउनु पर्ने थियो र जति यसको महत्व थियो त्यति नआको रैछ । बास्तवमा भन्ने हो भने यहाँ टान, हान, नाटा लगाएत धेरै संघ संस्थाहरू छन् । यो गाउँ पर्यटन प्रर्वद्र्धन भनेको त सबैलाई समेटने संस्था हो । यति हुदा हुदै पनि अरू संस्था त बाहिर आयो यसले काम गर्न नसक्या रहेछ कि  भन्ने पनि लाग्न सक्छ । केही विगतका ८÷१० वर्र्ष यो अलि अगाडि आउने क्रममा पनि छ । बास्तबमा यसको महत्व अलि नबुझिउको रैछ । अहिले हाम्रो नयाँ कार्यसमितिले पूर्ण नयाँ ढड्डले चलाउने भनेर लाग्या छौँ । हामीले निवार्चित भइसकेपछि तुरुन्त गाउँ पर्यटक सम्बन्धि काम पनि ग¥र्यौ । विश्व पर्यटन दिवसको दिन पारेर काठमाडौँको नजिकै  तर लुकेर रहेको भिम ढुङ्गामा इको टुरिजम अध्ययन भ्रमण । अब अझ नयाँ ढड्डबाट यसलाई अगाडि बढाउने हाम्रो योजना छ ।

पर्यटनको कुरा गर्दै गर्दा नलाड्डमा पनि एउटा ऐतिहासिक महत्व बोकेको सिद्धलेक छ, पर्यटन विकासमा जोड दिन के गर्नु पर्ला ?
यो धादिड्डमा धेरै पर्यटकीय सम्भावनाहरू छन् । साच्चै भन्ने हो भने सोलुखुम्वु पछिको पर्यटनमा चाही दास्रो स्थानमा छन् । त्यति धेरै पर्यटन व्यवसायी भएर पनि हामीले हाम्रो जिल्लालाई विकास गर्न सक्या छैनौ । तर केही पर्यत्नहरू चाही भाको छ जस्तो मेरो कम्पनिले विगतको वर्ष देखि धादिड्डमा पर्यटन विकास गर्न पर्छ भनेर होम स्टे र टे«किड्डहरू चलाउने ग¥या छौ । अहिले पनि १०० जना विदेशीहरू मेरो कम्पनिबाट धादिड्डमा जान्छन तर त्यतिले मात्र त यो पर्याप्त हुदैन तर जुन नलाड्डको विषयमा कुरा गर्नुभयो नलाड्ड पनि पर्यटकीय सम्भावना बोकेको ठाउँ हो । अब यसलाई चाही तँपाईले उजागर गरिदिनु भयो । मसँग सम्बन्धित संस्था वा मेरै कम्पनिले एक चोटी अध्ययन भ्रमण गराएर त्यहाँका सम्भावनाहरूलाई गहन अध्ययन गर्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गर्न चाहन्छु ।

यहाँको प्रतिबद्धता पाए पछि हामीलाई पनि खुसि लाग्यो । यहाँको सिद्धलेकको विकासमा स्थानिय जनताको चाही भूमिका के हुन सक्ला ?
जहाँ पनि जुनै स्तरको काम गर्दा होस् त्यहाँ त्यो क्षेत्रको स्थानियको महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ । हामी व्यवसायीहरूले पनि व्यापार मात्र होइन त्यहाँ स्थानियबासीहरूलाई समेत फाइदा हुने काम गर्नु पर्छ । त्यही भएर हामी र स्थानिय स्तरको समन्वय हुन जरुरी छ । यसरी काम गर्दा सफल पनि हुन्छ । स्थानियबासीलाई म के भन्न चाहन्छु भने तपाइहरू पनि यसमा जागरुक हुन प¥यो । तँपाईहरूको सहयोगले हामी लगाएत राष्टलाई समेत फाइदा हुन्छ ।

हामीलाई तँपाईको अमूल्य समय दिनु भयो हामी त्यसको लागि धन्यवाद दिन चाहन्छौ ।
तपाईले पनि आÇना केही भनाईहरू पाठक समक्ष पु¥याउने जमर्को गरिदिनु भएकोमा हार्दिक धन्यवाद ।